Voed de veerkracht van vluchtelingen, op KIS website.
Hebt u wel eens nagedacht over wat het betekent een nieuwe kans te krijgen om te leven? Sluit uw ogen, sta even stil, probeer te voelen wat deze vraag met u doet. Denkt u aan alle dingen die u anders zou willen doen? Voelt u de energie die daarbij loskomt? Dit is wat veel vluchtelingen ervaren als ze noodgedwongen op weg gaan naar een nieuw land.
Vluchten biedt mensen in moeilijke omstandigheden de kans op een nieuw leven, een nieuwe geboorte. Dat heb ik zelf ervaren toen ik in 1988 als asielzoeker naar Nederland kwam. Door de politieke omwentelingen had ik in Iran alle mogelijkheden in het leven tot niets zien reduceren. De toekomst verloor inhoud en het heden betekende marginalisatie en onderdrukking. Mijn komst naar Nederland bracht mij een nieuwe kans in het leven. Een kans die vroeg om hard werken, maar daar zijn vluchtelingen juist erg goed in. Als je opnieuw mag leven, is er bijna niets dat je tegen kan houden.
Als je opnieuw mag leven, is er bijna niets dat je tegen kan houden
Ik was en ben daarin niet uniek. Uit onderzoek blijkt dat de kans op een nieuw leven veel dromen bij vluchtelingen losmaakt. Veel asielzoekers vertellen dat ze na jaren van onderdrukking opnieuw durven te dromen. Het is als een veer die jarenlang ingedrukt is en dan losgelaten wordt. Als samenleving moeten we stimuleren dat deze vrijgekomen energie leidt tot veerkracht in plaats van tot frustratie.
Eenzijdige beeldvorming
Wat bijvoorbeeld niet helpt zijn dominante, vaak eenzijdige beelden over vluchtelingen. In mijn eerste jaren in Nederland spraken zelfs de meest meelevende beschrijvingen van vluchtelingen me niet aan. De extreme nadruk op de machteloosheid van de vluchteling riep bij mij verontwaardiging op. Ik kreeg het vaak benauwd en voelde de pijn van het niet gezien of gehoord worden in de gelaagdheid en meervoudigheid van mijn levensverhaal. Ik was meer dan die zielige vluchteling!
Anno 2017 zijn daar andere beelden bij gekomen, zoals de vluchtelingen als profiteurs of zelfs een potentieel gevaar voor de samenleving. Maar het meest consistente beeld blijft dat van achterstand en een fixatie op tekorten. Terwijl het juist essentieel is dat er mensen zijn die in de kwaliteiten en de ambities van vluchtelingen geloven en die hen stimuleren om in hun eigen dromen te blijven geloven - zelfs wanneer deze onbereikbaar lijken.
Ik was meer dan die zielige vluchteling!
Toen ik in 1988 als 26-jarige naar Nederland kwam met slechts een middelbareschooldiploma op zak, durfde ik haast niet te dromen van een universitaire studie, laat staan van een hoogleraarspositie in Nederland. Toch is deze droom uitgekomen. Niet alleen omdat ik tijdens mijn 26-jarige verblijf in Nederland hard heb gestudeerd en gewerkt, maar vooral omdat er mensen om me heen waren die mijn talent zagen en me op cruciale momenten een duwtje in de rug gaven.
Gelukkig signaleer ik in onze maatschappij een hoopvolle ‘grassroot’-beweging die niet alleen voor vluchtelingen, maar misschien ook voor Nederland als geheel een lichtpunt is. Natuurlijk, er zijn negatieve reacties die eigen nationale grenzen, waarden en veiligheid benadrukken. Maar daarnaast zie ik ook een grote mate van engagement in de samenleving. En daarin ligt ook de mogelijkheid om democratie een diepere betekenis te geven. Geen democratie in de smalle definitie van de stem van de meerderheid, maar democratie die draait om de erkenning van verschillen en om wat Tocqueville ‘public virtues’ noemde.
Engagement
Een van die belangrijkste publieke deugden is civility, wat ik bij gebrek aan een betere vertaling de hoffelijkheid van omgang in de publieke ruimte noem. Een dieper gaande manifestatie van democratische kwaliteit is de kracht van de civil society. Deze kracht uit zich in de mate van engagement van burgers met de publieke zaak en de aandacht voor en solidariteit met de kwetsbaren in de samenleving.
In het Nederland van de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was solidariteit een van de sterke bouwstenen van de verzorgingsstaat. In het neoliberale tijdperk, waarin fouten en mislukkingen niet meer aan systemen te wijten zijn, maar aan foute individuele keuzes, is het moeilijker om het draagvlak voor solidariteit overeind te houden. Toch valt er een toename van maatschappelijke bottom-up initiatieven in Nederland te signaleren, waarin mensen zoeken naar ongewone dwarsverbindingen.
Bottom-up initiatieven tonen de vitaliteit en de kracht van de democratische cultuur
Een voorbeeld is het project Gastvrij Oost in Amsterdam, waarbij een aantal actieve bewoners van de Indische buurt zich inspanden om asielzoekers aan huisvesting, stageplekken, (tijdelijke) banen en vooral betekenisvolle contacten te helpen. In dit project komen de meest essentiële democratische deugden bij elkaar: gastvrijheid, solidariteit en engagement met de ‘ongewenste’ ander/asielzoeker. Ook andere initiatieven rondom vluchtelingen tonen de vitaliteit en de kracht van de democratische cultuur. Het gaat om initiatieven waarin grenzen van etniciteit, klasse, religie en gender overbrugd worden en waarin medemenselijkheid centraal staat.
Overlevers
Voor vluchtelingen zijn dit soort initiatieven cruciaal om hun losgekomen energie om te kunnen zetten in kracht. Een snelle start in de nieuwe samenleving geeft vluchtelingen de kans om te investeren in het heden en de toekomst in plaats van gevangen te zitten in het verleden. Het is voor hen cruciaal om snel betekenisvolle contacten te hebben met mensen die geïnteresseerd zijn in hun verhalen, maar die ook in staat zijn om voorbij zichtbare tekorten zoals taal of een afwijkend cv, hun verborgen talenten te zien.
Vluchtelingen zijn overlevers en met een klein steuntje in de rug zijn zij vaak in staat om in zeer korte tijd een nieuw leven op te bouwen. Dat kunnen ze niet alleen. Ze hebben mensen nodig die hun kracht onderkennen en hen ruimte geven voor zo’n nieuwe start. Mensen die voorbij dominante beelden open en nieuwsgierig luisteren naar iemands levensverhaal en daarin iets van hun eigen vuur en energie herkennen.
Dit blog is een verkorte versie van het essay Wat als u een vluchteling was? Veerkracht in de Nederlandse civil society van Halleh Ghorashi, en verscheen eerder op de website van Kennisplatform Integratie & Samenleving.