Ghorashi, H., B. Reitsma & Z. Kovacs (2017, 10 April), in Sociale vraagstukken: Van small talk naar een waardevolle buurtgemeenschap.
Light communities ontstaan doordat mensen samen gemeenschappelijke problemen willen oplossen. Sociologen Halleh Ghorashi, Baukje Reitsma en Zsuzsa Kovacs onderzochten de betekenis van de Amsterdamse community Meevaart. De zeer diverse bewoners blijken via small talk betekenisvolle contacten aan te gaan die hun horizon verruimen.
De groei van het egoïsme heeft de relationele vermogens van mensen gemarginaliseerd. Hierdoor kunnen zij hun eigen belang niet meer relateren aan de grotere verbanden waar ze onderdeel van zijn en kunnen ze niet meer rekenen op de gemeenschap als ze haar nodig hebben. Oude zekerheden voldoen niet meer, waardoor de sociale onzekerheid groeit.
Verbindingen voorbij de comfortzones creëren zekerheid
Door deze onzekerheid zoeken mensen elkaar niet op, maar nemen juist afstand van elkaar. Met het aangeven van grenzen tussen wij en zij proberen ze zekerheid te creëren. Maar deze grenzen vergroten juist de maatschappelijke polarisatie, het conflict en de onzekerheid. Willen we zekerheid en veiligheid creëren die passen bij de huidige tijdgeest, dan moeten we investeren in verbindingen die voorbij de comfortzones gaan. Ongebruikelijke verbindingen, die oplossingen bieden voor problemen van de samenleving als geheel.
Vanuit de behoefte om lokale, specifieke, tijdelijke en ad hoc gemeenschappelijke problemen op te lossen vinden mensen elkaar in light communities of lichte gemeenschappen. Hun initiatieven komen vaak eerder dan de reactie van de lokale en nationale overheden. Wat de deelnemers met elkaar gemeen hebben is hun engagement met publieke vraagstukken. Wat ze onderscheidt is een veelvoud aan achtergronden.
Met deze diversiteit en veranderlijkheid omgaan daagt de deelnemers uit. Het is immers voor mensen die vooral met hun eigen soort socialiseren ongemakkelijk om met mensen met andere achtergronden in gesprek te komen.
Belangrijk voor deze lichte gemeenschappen is te zorgen voor continuïteit in de verandering, want dat maakt maatschappelijke gelijkheid en sociale verbindingen mogelijk. Hiervoor is het nodig dat de light communities en de overheid een evenwichtige relatie hebben met elkaar.
Twee niveaus van verbinding in community Meevaart
Wij onderzochten de community Meevaart in Amsterdam-Oost, een buurthuis gerund door bewoners dat aan de Indische buurt de ruimte biedt om in al zijn diversiteit bij elkaar te komen. We zagen daar verschillende effecten van verbindingen. Door samen te werken en te organiseren leren deelnemers vanuit diverse achtergronden en perspectieven gezamenlijke doelen te realiseren, denk aan het oplossen van lokale, specifieke of ad hoc problemen.
Er zijn twee niveaus van verbinding, waaruit verschillende competenties voortkomen. Het eerste niveau is het ontwikkelen van een gevoel voor diversiteit. Mensen wennen er dankzij de light community aan dat ze in een super-diverse omgeving een publieke ruimte delen en met elkaar socialiseren. Het tweede niveau is het kunnen aangaan van betekenisvolle contacten. Door te vertragen en ruimte te maken voor geduldige interacties kan het vaak vluchtige contact van mensen diepgaandere vormen aannemen.
Diversiteit zorgt voor nieuwe kansen
Op het eerste niveau blijkt het delen van verhalen van mensen die vaak uit geïsoleerde situaties komen cruciaal te zijn voor het herontdekken van eigen waarde. Diversiteit niet afhouden, maar zien als onderdeel van de alledaagse praktijk zorgt ervoor dat mensen daar gevoel voor krijgen. Ze oefenen in de taal van diversiteit ofwel het voeren van small talks met mensen met diverse achtergronden. Dit is de eerste stap richting diversiteitsensitief handelen.
Tijd en ruimte om iemand werkelijk te zien en te horen leidt tot meer aandacht voor zijn kwaliteiten in plaats van voor zijn tekorten. Dat is van groot belang voor het herontdekken van eigen waarde en eigen verhaal.
Een waardevolle competentie op dit eerste niveau van verbinden is leren luisteren. Door beter te luisteren kunnen mensen een situatie vanuit diverse perspectieven bekijken. Zoals een betrokkenen bij de Meevaart het uitdrukt:
‘Door te praten met verschillende mensen verandert je perspectief: van een commercieel naar een menselijk perspectief. Bewust worden van de kansen die zich voordoen. Ontwikkeling zien in de samenleving en daarop willen en kunnen aansluiten.’
Zo zorgt diversiteit niet voor conflicten, maar voor nieuwe kansen. Het helpt mensen te denken in oplossingen met de kwaliteiten en perspectieven van alle betrokkenen in plaats van problemen te blijven zien.
Door betekenisvolle gesprekken sociale netwerken opbouwen
Bij het tweede niveau van verbinding – betekenisvolle contacten aangaan – gaat het om het ontwikkelen van specifieke communicatievaardigheden voor betekenisvolle gesprekken met mensen met diverse achtergronden.
Betekenisvolle gesprekken geven mensen de kans sociale netwerken op te bouwen. Voor mensen met minder resources is dit van groot belang voor hun participatiemogelijkheden. Maar ook mensen van een hogere sociale klasse kunnen door deze sociale netwerken hun leven meer in perspectief zien. Het leren samenwerken met diverse groepen en het leren organiseren zijn twee onmisbare aspecten voor elke organisatie.
De diversiteit binnen lichte gemeenschappen maakt het mogelijk om diversiteitsensitieve competenties te ontwikkelen, zoals loslaten van het eigen perspectief of leren luisteren. Deze zijn harder nodig dan ooit in steeds diverser wordende samenlevingen.
Door hun diverse achtergronden gaan mensen ongewone verbindingen aan
Het contact met personen met diverse achtergronden stimuleert mensen om verder te kijken dan hun eigen horizon. Door iets diepgaander contact ontwikkelen mensen situationele wijsheid die ze helpt zich te verplaatsen in de leefwereld van anderen. Deze perspectiefwisseling maakt mensen bewust van de contextuele geaardheid van hun keuzes en mogelijkheden.
Deze contextuele alertheid verruimt de imaginaire capaciteit en stelt mensen in staat de diversiteit van mogelijkheden te zien en te benutten. De combinatie van situationele wijsheid en contextuele alertheid verhoogt het relationele vermogen van mensen om verbindingen aan te gaan die ongewoon zijn en juist daarom zo waardevol in de huidige tijd van extreme individualisering en polarisatie.
De overheid faciliteert
Het succes van communities als de Meevaart is mogelijk gemaakt doordat de lokale overheid zich zo open en flexibel mogelijk opstelt en tijdig de controle durft los te laten om de kracht van de samenleving de ruimte te geven. Een overheid die faciliteert, in plaats van een terugtrekkende overheid die tegelijkertijd in controle wil blijven.
Deze tijd vraagt om een overheid die een dynamisch en creatief vangnet is voor de vitale maar toch ook kwetsbare light communities. De overheid als een betrokken partner, een stakeholder in de genetwerkte samenleving. Die tussen bestaande en nieuwe communities in staat is de eigen, sturende rol af te zwakken en op een gelijkwaardig niveau te verbinden.
Halleh Ghorashi, Baukje Reitsma en Zsuzsa Kovacs werken als socioloog aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.